Kraje nordyckie przeprowadziły wspólną ocenę ryzyka zagrożeń związanych z zafałszowaniami żywności. W listopadzie 2022 r. opublikowany został raport podsumowujący te działania.
Wiosną 2018 r. przyznano środki na projekt, w ramach którego zbadano zagrożenia wynikające z działalności przestępczej w nordyckim łańcuchu produkcji żywności. Kraje, które wzięły udział w projekcie to Norwegia, Dania, Islandia i Szwecja. Głównymi obszarami zainteresowania były surowce pochodzenia zwierzęcego, ryby i owoce morza, deklaracja pochodzenia nordyckiego i produkcja ekologiczna. Działania pozwoliły zrozumieć zakres badanych zagrożeń.
Surowce pochodzenia zwierzęcego
Według raportu krajów nordyckich surowce pochodzenia zwierzęcego są przedmiotem wielu nadużyć. Surowce te mogą zapewnić wysokie korzyści finansowe niezależnie od tego, czy chodzi o unikanie opłat celnych i podatków poprzez przemyt lub kradzież, zastępowanie tańszymi surowcami, czy też o nielegalne procesy produkcji i sprzedaży, w których ignoruje się kosztowne wymogi higieniczne. Ryzyko związane z fałszowaniem mięsa w zakresie bezpieczeństwa żywności oceniono jako umiarkowane-wysokie.
Oszustwa związane z surowcami pochodzenia zwierzęcego różnią się w zależności od kraju. Szczególnie w Norwegii oszustwa te wiążą się ze zwiększonymi korzyściami finansowymi z przemytu mięsa i produktów mięsnych, natomiast np. w Danii istnieje większe ryzyko oszustwa związanego z pochodzeniem mięsa. Niezarejestrowany domowy ubój stwierdzono we wszystkich krajach, a Dania zauważyła znaczący spadek tego problemu, po tym jak ukierunkowała swoje działania w celu wykrywania nielegalnych rzeźni.
Ponadto kraje nordyckie zauważyły wysoki poziom nielegalnego przywozu mięsa i produktów mięsnych. Zwrócono szczególną uwagę na ogniska afrykańskiego pomoru świń oraz nielegalną sprzedaż taniego mięsa i produktów mięsnych z obszarów, na których występują ogniska choroby. Szwecja i Norwegia są szczególnie narażone na ruch pojazdów i promów z krajów Europy Wschodniej oraz krajów bałtyckich, a norweskie podatki i ceny stanowią dodatkową motywację do sprowadzania produktów na rynek norweski.
Przedstawiono dwa studia przypadków. Jednym z nich była nielegalna domowa rzeźnia, sprzedająca wieprzowinę przed świętami Bożego Narodzenia.
Drugi dotyczył sprzedaży mięsa w salonie samochodowym. Znaleziono puste opakowania po filetach z kurczaka z Brazylii, wołowinie z Holandii i Irlandii oraz jagnięcinie z Nowej Zelandii. Cztery zamrażarki były ukryte za stosami opon samochodowych, plandekami i dywanikami samochodowymi.
Ryby i owoce morza
W przypadku ryb i owoców morza najpowszechniejsze formy oszustw to zastępowanie gatunków, etykietowanie związane z pochodzeniem geograficznym, niezgłoszone dodatki, nielegalne dodatki zwiększające wagę, fałszowanie dokumentów oraz wykorzystywanie fałszywych firm i tożsamości. Ryzyko związane z bezpieczeństwem żywności oceniono jako niskie-umiarkowane.
W Norwegii zdarzały się przypadki oszustw internetowych. Strony internetowe podają się za norweskich producentów owoców morza i oferują towary w korzystnych cenach. Dostarczają dokumentację, która obejmuje skopiowane strony internetowe prawdziwych producentów i skradzioną tożsamość osób pracujących przy produkcji owoców morza, a także sfałszowane świadectwa zdrowia i dokumenty celne. Żądają częściowej zapłaty z góry przed wysyłką towarów, po czym sprzedawca znika i żadne towary nie są dostarczane.
Inny przypadek dotyczył firmy fałszującej certyfikaty analiz, które wykazywały brak Listerii w łososiu, podczas gdy nie było to prawdą. Wykorzystywano numery autoryzacyjne przypisane do innej firmy, co doprowadziło do bankructwa poszkodowanego przedsiębiorstwa. Odnotowano również kilka przypadków powiązanych z tuńczykiem w UE. Tuńczyk najczęściej jest barwiony na czerwono przy użyciu dodatków, takich jak azotyny, przeciwutleniacze i tlenek węgla, aby wyglądał świeżo. Sprawia to ryzyko zatrucia histaminą z powodu zbyt długiego przechowywania ryb w nieodpowiednich temperaturach.
Pochodzenie produktów
Produkty oznaczone jako pochodzące z krajów nordyckich są zwykle uważane za posiadające szczególne cechy. Do zafałszowań może dojść z powodu różnic między podażą a popytem lub chęci osiągnięcia wyższych zysków. Ryzyko związane z bezpieczeństwem żywności oceniono jako niskie.
Wymieniono kilka przypadków fałszowania pochodzenia. Firma w Szwecji sprzedawała zagraniczne mięso jako szwedzkie i posiadała nieodpowiednią dokumentację dotyczącą badań w kierunku Salmonelli. W Danii sprzedawano brazylijską wołowinę jako duńską. Kolejny incydent dotyczył kanadyjskich krewetek sprzedawanych jako pochodzące z Islandii.
Produkcja ekologiczna
Nordyckie władze ds. żywności wspólnie określiły ryzyko oszustw związanych z żywnością ekologiczną jako wysokie. Fałszowanie dokumentów identyfikowalności i certyfikatów organów nadzorczych może być łatwe, a łańcuch dostaw złożony. Ponadto duża różnica cen między żywnością konwencjonalną a ekologiczną może sprzyjać oszustwom.
Jako przykład podano incydent wykryty w Szwecji. Szwedzkie władze odkryły, że jedna z firm dostarczała wielu dużym klientom (w tym agencjom rządowym) kosze z ekologicznymi owocami, które w rzeczywistości zawierały konwencjonalne owoce. Ponadto firma posiadała kilka oddziałów, które nie były zarejestrowane jako firmy spożywcze. Firma została ukarana grzywną i zakazem sprzedaży żywności ekologicznej.
Podsumowanie
Działania przeprowadzone przez kraje nordyckie pozwoliły zrozumieć zakres badanych zagrożeń. Istnieje wiele czynników, które mogą przyczynić się do popełnienia oszustwa. Warunki panujące w poszczególnych krajach są nieco inne. Zauważono, że w obszarach, w których można uzyskać zyski z oszustwa znajdą się strony skłonne do jego popełnienia. Ponadto ryzyko oszustw wzrasta tam, gdzie zastąpienie drogiego produktu tańszym jest łatwe do zrealizowania. Z racji, że organy nadzoru rozprawiają się z niektórymi rodzajami oszustw, działalność będzie się przenosić na nowe obszary.
Sporządzenie oceny zagrożeń w zakresie oszustw żywnościowych w krajach nordyckich pomogło podnieść wysiłki na rzecz zwalczania oszustw na bardziej strategiczny poziom. Przyszłe oceny zagrożeń przyczynią się do spojrzenia na oszustwa żywnościowe z szerszej perspektywy.